Beginpagina
Nieuw op de site
Blog
Publicaties
Vertalingen online
Recensies
Shakespeare
John Donne
Edmund Spenser
Philip Roth
Cynthia Ozick
Henry James
Downloads
Links
Live ondertiteling
Contact
Zoeken
Statistieken/Privacy
|
Henry James, The Middle Years (1893, 1908)
Het origineel staat hier.
De vertaling staat hier.
© Nederlandse vertaling Frank Lekens, 2008
Aantekeningen bij De tussenjaren
van Henry James
De tussenjaren
De Engelse titel ‘The Middle Years’ is een term die je op verschillende manieren kunt vertalen. Het kan verwijzen naar een tussentijd - denk aan de bekende wijsheid ‘life is what happens when you’re busy making other plans’, in de film Alles is liefde bijvoorbeeld vertaald als ‘wat doe je in de tussentijd?’ Alleen is het in James’ verhaal: ‘Art is what happens when you’re busy making other plans.’ Het thema van de tweede kans, het andere, niet-geleefde leven, is een kernthema in James’ werk.
De titel verwijst daarnaast naar de gewoonte om het werk van kunstenaars in te delen een vroege, een rijpe en een late stijl (early, middle, late). Het is die ‘late stijl’ waar Dencombe voor zijn gevoel nooit aan toe is gekomen. Je zou de titel dus ook kunnen vertalen als ‘de rijpe jaren’, ‘de middelste periode’ of ‘de middelste jaren’.
Het verhaal stamt uit 1893, het eind van wat tegenwoordig als de ‘middle period’ van James’ schrijverschap wordt gezien. In die periode hoopte James een totaal nieuwe carrière als toneelschrijver te beginnen. Het mislukken daarvan luidde in 1895 zijn ‘late period’ als romancier in.
En toen James in 1917 overleed, werkte hij aan het derde deel van zijn autobiografie, dat ook ‘The Middle Years’ zou gaan heten.
Tot slot: boven het verhaal staat een Romeinse hoofdletter I, wat de suggestie wekt dat het verhaal meerdere, genummerde delen heeft. Waarschijnlijk is het gewoon een vergissing, maar gezien het thema van het verhaal is hij wel heel symbolisch: er komt geen deel twee. (Terug.)
uitsparing in de rotswand
De plaats van het bankje is symbolisch: een vooruitwijzing naar de ‘nis’ waarin hij wordt ‘bijgezet’ in de jubelende kritiek op zijn laatste werk. (Terug.)
het eiland
het eiland Wight. (Terug.)
Zijn boek was een roman, dat sprak uit het schreeuwerige omslag; dus zonder oog voor de romance van vlees en bloed die zich hier aandiende, verloor hij zich in die van de uitleenbibliotheek.
Een schreeuwerig omslag om lezers te trekken is blijkbaar van alle tijden – al zullen de omslagen die James als schreeuwerig ervoer ons waarschijnlijk uiterst sober en klassiek voorkomen.
Een bibliotheek (library) was wat de adel zelf in huis had: een studeerkamer met een grote verzameling boeken, destijds nog een kostbaar bezit. Een uitleenbibliotheek (circulating library) was een nieuw verschijnsel in de negentiende eeuw. Het snel groeiende lezerspubliek kon hier tegen een klein tarief boeken lenen. Aanschaf van boeken was immers alleen weggelegd voor weggestelden. De beroemdste bibliotheek in Engeland was die van Charles Mudrie.
Als belangrijkste distributiekanaal hadden de uitleenbibliotheken grote invloed op de literatuur. Ze oefenden een soort stille censuur uit, waar Thomas Hardy’s carrière als romanschrijver bijvoorbeeld op gestrand is: zijn romans werden door de vrome bibliotheekeigenaren te ‘schandalig’ gevonden.
Een ander gevolg was de trend om dikke romans te schrijven die werden uitgegeven in meerdere banden – de befaamde Victoriaanse ‘dubbeldekkers’. Je kunt het zien als het negentiende-eeuwse equivalent van Hollywood-blockbusters die onmiddellijk een vervolg krijgen.
Vandaar ook de opmerking verderop in het verhaal:
‘Het was één band; hij gaf de voorkeur aan romans in één band en streefde naar een zeldzame bondigheid’
Alleen al dat feit kenmerkt Dencombe als een auteur die geen broodschrijver is, maar iemand die zijn kunst als de hoogste roeping ziet. (Terug.)
een verwarrende gelijkenis vertoonde met een neergestorte vliegmachine.
Dit kun je al misschien al zien als de eerste verwijzing naar het Icarus-motief. Later stijgt Dencombe op, zijn werk ‘komt van de grond’ en hij zweeft zelf ‘op de vleugels van zijn herstel’.
Het verhaal dateert uit 1893. Ik associeer het tijdperk van het vliegtuig met de gebroeders Wright en de eerste decennia van de twintigste eeuw. Maar in de decennia daarvoor werd er natuurlijk al geëxperimenteerd met vliegmachines – en was het des te groter nieuws als iemand weer eens een poging ondernam met een zelfgemaakt toestel.
Bij neergestort moet men hier dus ook niet denken aan een vliegramp, maar aan een klein zweeftoestel dat na enkele meters vliegen het zand in stort – vliegmachines zoals die van Otto Lilienthal. In het Engels staat eigenlijk ‘broken down’ (kapot, defect, heeft het begeven). (Terug.)
zijn ‘nieuwste’, wellicht ook zijn laatste.
In het Engels: “his ‘latest’, perhaps his last”.
Het is een typisch trekje van James om bepaalde woorden te voorzien van aanhalingstekens. Vaak doet hij het met eenvoudige en neutrale functiewoorden als ‘do’ of ‘be’, wanneer die worden gebruikt op een manier die ze een heel specifieke betekenis geeft – zoals in dit verhaal verderop met ‘live’ (leven). Ook gebruikt hij ze om bepaalde nieuwe woorden of modieuze betekenissen voor oude woorden te signaleren. In dit geval gaat het volgens mij om een onvertaalbare taalnuance van het Engels. Ik heb de indruk dat James de overtreffende trap ‘latest’ een vreemde nieuwvorming vindt – ten opzichte van de ‘correcte’ overtreffende trap ‘last’.
Het lijkt inderdaad zo te zijn dat ‘latest’ (tegenwoordig een heel normaal woord) in deze betekenis pas eind negentiende eeuw in zwang kwam. Praktisch alle voorbeelden in de Oxford English Dictionary dateren van na 1880. (Terug.)
maar de daaropvolgende twee weken in bed hadden de spons over de kleuren gehaald
Denk hierbij aan een schilder die met een spons over zijn doek wrijft om de kleuren van de waterverf fletser te maken. James gebruikt deze beeldspraak wel vaker, misschien doordat hij in zijn jeugd ook had geschilderd. (Terug.)
Het was één band; hij gaf de voorkeur aan romans in één band en streefde naar een zeldzame bondigheid.
Zie de opmerking over de leesbibliotheek. (Terug.)
vincit omnia – overwint alles. De geijkte spreuk is: amor vincit omnia, liefde overwint alles. (Terug.)
en ervoer als een spijker die zijn lijf in werd gedreven,
Dencombe als Jezus. (Terug.)
Qui dort dine! - Slapen is ook eten. (Terug.)
bergère - herderin. (Terug.)
hij zag eruit als een Duitse fysioloog
Duitsland werd in de negentiende eeuw geassocieerd met alles wat modern, vooruitstrevend en (natuur)wetenschappelijk was. In tal van romans en verhalen (Engelse, Franse, Russische) werden personages met één pennenstreek getypeerd door ze ‘een Duitser’ te noemen. (Terug.)
Deze jonge vriend was niet alleen een beoefenaar van de nieuwe psychologie, maar raakte ook zelf makkelijk onder hypnose.
In de beginjaren van de psychologie hoorde ook hypnose bij het vakgebied. Ook door Freud werd het nog beoefend. Hypnose, psychologie en onderzoek naar geestverschijningen maakten allemaal deel uit van één onderzoeksgebied, waarop Henry James’ broer William overigens een van de meest vooraanstaande denkers was. (Terug.)
Dencombe was een hartstochtelijk verbeteraar, die altijd bleef schaven aan zijn stijl
Hier schetst James een zelfportret. (Terug.)
stoeltaxi
Bedoeld is een zogenaamde Bath chair. (Terug.)
In de lange stille uren van de nacht bedacht hij dat hij pas met De tussenjaren goed van de grond was gekomen
Zie de aantekening bij vliegmachine. (Terug.)
‘Trooster,’ zuchtte de arme Dencombe ironisch.
Trooster klinkt in het Nederlands nog gekunstelder dan in het Engels, een vertaling die zich eerder opdringt is: ‘dat zeg je maar om me te troosten’.
Maar het ook in het Engels opvallende woord comforter is een bijbelse verwijzing, naar de Heilige Geest. Vgl. Johannes 14:26: de Trooster, de Heilige Geest, Welken de Vader zenden zal in Mijn Naam. (Terug.)
|
Henry James:
The Middle Years
Overzicht van
vertalingen
Meer vertalingen:
Joseph Conrad
Henry James
Poëzie:
Robert Burns
W.B. Yeats
Shakespeare
John Donne
Edmund Spenser
|